Αρχιτεκτονική
Τα κτίρια του Βαλτεσινίκου είναι πέτρινα διώροφα, τριώροφα και σε αρκετές περιπτώσεις, πολυώροφα. Αυτό πολλές φορές το επέβαλε η κλίση του εδάφους και τα μικρά συνήθως οικόπεδα. Ο βαρύς χειμώνας απαιτούσε και απαιτεί στέγη και γερή τοιχοποιία. Έτσι οι τοίχοι των σπιτιών πολλές φορές ξεπερνούν σε πάχος το ένα μέτρο και η στέγη είναι τρίρριχτη ή τετράρριχτη. Στις τρίρριχτες στέγες η τέταρτη πλευρά κρύβει το θόλο του τζακιού και την πετρόχτιστη καμινάδα. Τα σπίτια χτίζονται από ντόπιους τεχνίτες αλλά αρκετές φορές εργάζονται και τεχνίτες από τα Λαγκάδια και άλλα μέρη, ιδίως όταν πρόκειται για έργα μεγάλα όπως οι εκκλησίες, το σχολείο κ.ά. Το σχέδιο των σπιτιών είναι μάλλον τυποποιημένο χωρίς να λείπουν βέβαια και οι πρωτοτυπίες.
Το ισόγειο που συνήθως δεν καλύπτει όλη την επιφάνεια του σπιτιού λόγω της κλίσης του εδάφους, το χρησιμοποιούσαν παλιότερα για τα οικόσιτα ζώα, για τις ζωοτροφές, τα γεωργικά εργαλεία και σε κάποιο ιδιαίτερο χώρο αποθηκεύονταν τα «γεννήματα», λάδια, το βαρέλι με το κρασί, τα τυροκομικά, σαπούνια κ.λπ. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε πως όλα τα σπίτια είχαν αυτάρκεια σε αγαθά, κάτι που ήταν απαραίτητο λόγω των περιορισμένων οικονομικών και του χειμώνα, που πολλές φορές απέκλειε το χωριό για δυο-τρεις εβδομάδες.
Η κύρια κατοικία αποτελούνταν από το χειμωνιάτικο με το τζάκι, ένα ξεχωριστό υπνοδωμάτιο, τη σάλα και μια αποθήκη – κουζίνα που εξυπηρετούσε τις καθημερινές ανάγκες της οικογένειας. Τα πατώματα και το ταβάνι στηρίζονταν σε ένα μεγάλο δοκάρι από τοίχο σε τοίχο, τον «ποταμό». Τα χωρίσματα ήταν ξύλινες «μεσάντρες» ή σοβατισμένες ξύλινες πήχες που δεν βάραιναν ιδιαίτερα την οικοδομή. Η τουαλέτα ήταν σε κάποιο απόμερο μπαλκόνι. Για πρακτικούς λόγους το σπίτι επικοινωνούσε με το «κατώι» με καταπακτή (καταρράκτη) και εσωτερική σκάλα κάποτε φορητή.
Στη σκεπή χρησιμοποιείται για το σκελετό το ξύλο της λεύκας και για τα υπόλοιπα το έλατο. Στα μπαλκόνια και τις ξυλοδεσιές της τοιχοποιίας προτιμάται το «αθάνατο» δέντρο (δρυς) και το κέδρο. Η επίπλωση είναι λιτή, με ξύλινα πρόχειρα κρεβάτια, ένα τραπέζι, λίγες καρέκλες, το μπαούλο, κάποια ντουλάπα, ένα ντουλάπι με τα πιατικά και το «γιούκο» με τα ρούχα του σπιτιού.
Απόσπασμα από το βιβλίο: Χρήστος Ι. Παπαδημητρακόπουλος. 2004. «Βαλτεσινίκο: Ο τόπος μας».
Εκδόσεις Σαΐτη (χορηγία Συλλόγου Βαλτεσινιωτών «Η Κοίμηση της Θεοτόκου»). Αθήνα. 206 σελ.